گذری بر فیلم‌های شاخص ماهایا پطروسیان در روز تولدش

هنوز هم می‌تواند بدرخشد؛اگر بخواهد!

در دهه شصت کمتر پیش می‌آمد که بازیگری خارج از قاعده فیلم‌های رسمی ظهور کند و استعدادش باعث رشدش شود. این رویه ادامه داشت تا جشنواره هشتم و فیلم «هامون» با خسرو شکیبایی و بیشتر بیتا فرهی.

 سال بعدش اما سال ظهور رسید. ظهور غافلگیرکننده چند ستاره. ابوالفضل پورعرب در جشنواره نهم چنان درخشید که حرفی باقی نگذاشت، اما در سوی دیگر فیلمی روی پرده رفت که سراسر شگفتی بود. «پرده آخر»؛ از کارگردان تا تیم بازیگرانش چنان دقیق چیده شده بود که بعید است حتی خود واروژ کریم مسیحی هم می‌توانست در آن دستکاری کند.

یکی از این اجزا بازیگری بود که صورت گرد و سفیدش در نگاه اول بیشتر جلب نظر می‌کرد. بیان پرقدرت، میمیک منعطف و سرعت عمل حیرت‌انگیزش به همراه درک بالا از نقشی که بازی می‌کرد به تماشاگر در همان اولین نگاه می‌گفت آمده که بماند.

ماهایا پطروسیان از تئاتر آمده بود و نفوذ نگاهش را نمی‌شد در جان تماشاگر حس نکنی، اما به اندازه لیاقتش در همه این سال‌ها در سینمای ایران قدر ندید و بر صدر ننشست.

اینکه خودش در این میان چقدر موثر بود و شرایط سینمای ایران چقدر بر او تحمیل شد تا شروع طوفانی ابتدای کارنامه‌اش را پی نگیرد سوالی است که فقط خودش می‌تواند پاسخ بگوید.

عجالتا از پنج فیلم شاخص کارنامه‌اش، چهار فیلمش در همان سال‌های اولی‌ست که شروع به کار کرد. این بار بر خلاف این سلسله مطالب یک تئاتر را هم در فهرست کارهای ماهایا پطروسیان قرار داده‌ام که احتمالا خواننده این یادداشت شاید آن را ندیده باشد، ولی ذکرش بر درست بودن مسیری که پطروسیان رفت تاکید می‌کند. مسیری که به هر دلیلی پی گرفته نشد.

 

پرده آخر: جهان صحنه، جهان بازیگر

«پرده آخر» پیداست که درباره نمایش است. فیلمی درباره نمایش. در یک خانواده قجری احتمالا اوایل دوره پهلوی رضاخانی. صنم دختر کوچک جامی (سعید پورصمیمی) اتفاقا بسیار باهوش است و فرز و کاربلد که ناخواسته درگیر ماجرای جنایی این خانواده می شود. خواهر و برادری که می‌خواهند با کمک یک گروه نمایش دوره‌گرد زن برادرشان را با چیدن صحنه‌های فریب‌دهنده از میان بردارند. مسئله فیلم تئاتر است و بازیگری. طبیعی است که در چنین فضایی بازیگر حتی اگر نخواهد هم وقتی در اتمسفر بازی قرار می‌گیرد باید جوهرش را بیرون بریزد. ماهایا هم این کار را کرد. در یک نقش کاملا مکمل در «پرده آخر» نبوغی از خود نشان داد که نمی‌شد نادیده‌اش گرفت. او درست است که شاید نقش کوچک و شاید حاشیه‌ای در «پرده آخر» داشت، اما در همین فضای پربازیگر و شلوغ نگاه تماشاگر را ربود.

ماهایا پطروسیان (صنم) و فریماه فرجامی (فروغ‌الزمان)| پرده آخر

ناصرالدین‌شاه، آکتور سینما: سوگلی شاه

سوگلی دربار ناصرالدین‌شاه به قامت ماهایا پطروسیان کاملا می‌آمد. نقش رقیب را بازی کردن آن هم در دربار قدرقدرت‌ترین شاه عهد قاجار می‌توانست برای او چالش‌برانگیز باشد. بعید است یک بازیگر تئاتر نتواند فانتزی نقشی اینگونه را دربیاورد، چه برسد به اینکه ماهایا از پرقدرت‌ترین بازیگرانی بود که از تئاتر آمده بود. نقش فیلم «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما»، برغم حجم کمش اما به شدت در دید قرار می‌گرفت. کلنجار سوگلی و گلنار (سیمین معتمدآریا) که در یک طی‌العرض به همدیگر رسیده‌اند، بازی‌های جذابی را از هر دو طرف می‌طلبد که با استادی هر چه تمام‌تر اجرا می‌شود. به یاد بیاورید صحنه‌ای را که گلنار و سوگلی با هم گلاویز می‌شوند و بعد از آن سوگلی سراغ تک تک زنان حرم و سوگلی‌های قبلی می‌رود تا از آنها بابت زیبایی خود شهادت بگیرد. در آخر هم حالش بد می‌شود و غش می‌کند. این صحنه و فرم اجرای آن شاید از ماهایا پطروسیان فقط برمی‌آمد.

ماهایا پطروسیان (سوگلی) و فاطمه معتمد آریا (گلنار)| ناصرالدین‌شاه، آکتور سینما

دیگه چه خبر: بروز استعداد یک کمدین زن

در ایران کمدین زن نداریم.شاید بهتر باشد بگویم کم داریم. در این برهوت نبود کمدین زن بازیگری پیدا شد که درک بالایی از کمدی داشت. موقعیت را می‌شناخت و بر اساس آن عکس العمل نشان می‌داد. دیگه چه خبر؟ ظهور یک استعداد در کمدی بود. لحظه‌های شیرین  به همراه یک درام اجتماعی با موقعیت‌های خنده‌دار. ماهایا پطروسیان یکی از اولین فرشته‌های تهمینه میلانی در دیگه چه خبر؟ بود. دختری که اتفاقا سرجای درست خودش قرار داشت، نه مثل بقیه فرشته‌های دیگر فیلم‌هایش که مدام شعار می‌دهند. دختر دانشجوی شیطون تهمینه میلانی همه چیز اطرافش را به شوخی می‌گیرد. اما ته ذهنش جدیتی نهفته است که نمی توان از آن به سادگی عبور کرد.فرشته دیگه چه خبر می‌خواهد در جامعه مردسالار اطرافش دیده شود.اگر از ماهایا پطروسیان بپرسی سه تا از نقش‌های مهم دوران بازیگری‌ات را بگو، بی شک فرشته این فیلم یکی از آنهاست.

ماهایا پطروسیان (فرشته) و پروین سلیمانی| دیگه چه خبر

هنرپیشه: لال بازی

یکی از سخت‌ترین نقش‌هایی که شاید ماهایا پطروسیان بازی کرده باشد، نقشی است که او در «هنرپیشه» ایفا کرده است. دختر گدای لالی که باید همه توانش را بگذارد تا تماشاگر نفهمد او می‌تواند حرف بزند. میمیک نقش به اضافه فرم بازی ماهایا نقش لال را برایش دوچندان سخت می‌کند. دختر باید بیاید، بشود هووی زن بازیگر معروف سینما، اکبر عبدی. ورود به خانه اکبر و مواجهه با او به درخواست زنش، موقعیتی پیجیده را برایش می‌سازد. در «هنرپیشه» ماهایا پطروسیان تمام انرژی‌اش را تخلیه می‌کند و همه تجربه بازیگری‌اش را بروز می‌دهد.

ماهایا پطروسیان (زن کولی) و اکبر عبدی| هنرپیشه

معرکه در معرکه: قدرت کامل یک بازیگر تئاتر

برای آنها که «معرکه در معرکه» را ندیده‌اند می‌گویم. تئاتر «معرکه در معرکه» در زمستان ۱۳۷۳ برای اولین بار روی صحنه رفت. متن کار را داود میرباقری نوشته بود و کارگردان کار هم سیاوش طهمورث بود. قصه پهلوان دوره‌گردی (سیاوش طهمورث) که با شاگردش (رضا رویگری) معرکه می‌گیرد و کاسبی می‌کند. غیر از این دو نفر رویا تیموریان نقش زن پهلوان را بازی می‌کرد و سیروس گرجستانی نقش لوطی را، اما دختر پهلوان را ماهایا پطروسیان بازی می‌کرد. اینکه کار با پنج بازیگر قدر در فرم دایره‌ای صحنه چارسو فضایی تروتازه را در نمایش ایران در آن سال‌های رکود تئاتر به وجود آورد، خود حکایتی دیگر است، اما ماهایا روی صحنه چارسو درخششی خیره‌کننده داشت. آنجا بود که می‌شد تمام قدرت بازیگر را روی صحنه دید، بی واسطه پرده. رخ به رخ با تماشاگر.

ماهایا پطروسیان پشت صحنه نمایش معرکه در معرکه

هفت پرده: حکایت یک جایزه دیر

تنها جایزه سینمایی ماهایا پطروسیان در تمام سال‌های فعالیتش. فیلم اول فرزاد موتمن اگر برای خودش خوش‌یمن نبود و سال‌ها از اکران بازماند، اما برای ماهایا قدمش خوب بود. هر چند دیر، هر چند برای نقشی نه چندان قاعده‌مند و محکم، اما جایزه سیمرغ بلورین نقش مکمل زن برای «هفت پرده» را ماهایا پطروسیان به خانه برد. نقشش کمتر از حدی بود که به نظر بیاید. نقش یک مسافر تاکسی که جمعا پنج دقیقه دیده نشد، اما به شدت استادانه اجرا شد. یک روانپریش مشنگ که به دنبال جای امن می‌گردد. این نقش شاید یکی از نقاط بارز دقت هیات داوران جشنواره فجر باشد که کمتر در همه این سال‌ها اینچنین قضاوت کرده است.

ماهایا پطروسیان بازیگر تئاتری که قدرش کمتر از اندازه‌ای که باید دانسته شد. وقتی دو سه فیلم اولش را با قدرت بازی کرد، چنان امیدواری‌ای به اهل سینما داد که به نظر خیال سینمای ایران از ایفای نقش دختر شیطون بازیگوش راحت شده بود. در سال‌های بعد اما این نقش تا حد زیادی کمرنگ شد. هنوز هم وقتی ماهایا پطروسیان را به خاطر می‌آوری با نقش‌های قدیمی‌اش بیشتر در ذهن مانده است تا احیانا نقش‌هایی که برای گذران زندگی بازی کرده است. ماهایا پطروسیان هنوز هم اگر بخواهد می‌تواند بدرخشد.